Rikken is oorlog!

De familie Van Heijst leefde soms op voet van oorlog als ze bij elkaar waren. De oorzaak lag in een kaartspel: het rikken! De informatie over dit kaartspel vond Peter van Heijst op Wikipedia, voor het gemak nemen wij deze informatie over. 


Benodigdheden:
- Een zeer stevige tafel.
- Vier Van Heijsten, of twee Van Heijsten en twee aangetrouwden.
- Stevige scheeenbeschermers.
- centen (mag in deze tijd ook met eurocenten, maar om elke cent wordt op dood en leven gespeeld!).
- Een rijk assortiment kleurrijke woorden waarmee woede, teleurstelling, aanmoediging of afgrijzen worden geuit. 
- Stalen zenuwen.
- Een groot incasseringsvermogen wanneer iemand niet speelt zoals de partner het had verwacht en deze hierover zijn of haar mening ten beste geeft.

bij de foto: Als harten uitgekomen is wint de speler met hartenaas de slag, tenzij klaveren troef is.

Rikken of rieken is een Brabants kaartspel dat ook in België gespeeld wordt. Het wordt met vier spelers gespeeld. Zijn de vier met elkaar bekend dan is er meestal niets aan de hand, maar komen ze van verschillende huize dan is de kans groot dat er eerst heel wat moet worden afgesproken, omdat er nu eenmaal overal verschillende regels gehanteerd worden. Het spel is verwant met whist en derhalve met wiezen, klaverjassen en bridge, maar de van plaats tot plaats verschillende spelregels maken het toch wel tot een erg afwijkend kaartspel.

Spelregels van het rikken
Het spel wordt gespeeld met alle 52 speelkaarten van een pak kaarten zonder de jokers. 
De laagste kaart is de 2 en de hoogste de aas. 
Het eerste bod wat men zegt blijft gehandhaafd. 
'Gerikt' is definitief, gerikt bij overbieden mag men niet wijzigen.

Het bieden 

Het proces van het bieden verloopt als volgt: De speler links van de deler brengt als eerste een bod uit, daarna brengt de volgende speler een bod uit, etc. Dit blijft zich herhalen totdat het hoogste bod is bereikt. Zodra een speler gepast heeft mag die niet meer meebieden. De mogelijke biedingen, de volgorde waarin zij staan en de waardering voor het halen van het bod variëren, maar hieronder is een overzicht van mogelijke biedingen gegevenDe puntenwaardering van elk bod kan zelf worden bepaald. De punten die de hoogste bieder (en zijn maat) haalt of verliest, worden betaald door of juist toegekend aan de overige spelers.

Verder kan het ook zo zijn dat meerdere spelers een gelijk bod tegelijk spelen. Zo kan bijvoorbeeld als één speler een misèrebod heeft gedaan een andere speler (die nog mag bieden) besluiten mee te misèren en ook pogen nul slagen te halen. Als het bieden afgelopen is, geeft de hoogste bieder, indien van toepassing, aan wat troef is en welke kaart hij meevraagt als maat.

Rikken om geld (kleine bedragen)

Het bieden, de mogelijke boden, de volgorde waarin zij staan en de waardering voor het halen van het bod variëren, maar hieronder is een overzicht van mogelijke boden gegeven. "Beter" is hetzelfde bod, maar dan met harten troef en is altijd hoger dan de andere troeven. Rik beter kan dus alleen overboden worden door 8 alleen of hoger:

Bod	Betekenis	Beloning (eurocent)	Nat
PAS	Spreekt voor zich	nvt	nvt
RIK(beter)	Met maat minstens 8 slagen halen	5ct per slag boven de 7	5ct per slag onder de 8
8 ALLEEN(beter)	Alleen minstens 8 slagen halen	10ct per slag boven de 7	10ct per slag onder de 8
PIEK	Één slag halen	15ct	15ct
9 ALLEEN	Alleen minstens 9 slagen	15ct per slag boven de 8	15ct per slag onder de 9
MISÈRE	Geen slagen halen	25ct	25ct
OPEN PIEK	Als piek en na de vijfde gespeelde kaart leg ik mijn kaarten open	25ct	25ct
10 ALLEEN(beter)	Minstens 10 slagen halen	20ct per slag boven de 9	20ct per slag onder de 10
DRIE AZEN OF TROELA	Ik heb drie azen. De vierde aas mag troef bepalen, maar de troef mag niet de kleur van de aas zijn.	10ct per slag boven de 7	10ct per slag onder de 8
OPEN MISÈRE	Als misère en na de vijfde gespeelde kaart leg ik mijn kaarten open	35ct	35ct
OPEN PIEK MET N PRAOTJE	Als open piek en na de vijfde gespeelde kaart mag er overlegd worden	35ct	35ct
11 ALLEEN(beter)	Alleen minstens 11 slagen halen	25ct per slag boven de 10	25ct per slag onder de 11
OPEN MISÈRE MET N PRAOTJE	Als open misère en na de vijfde gespeelde kaart mag er overlegd worden	50ct	50ct
12 ALLEEN(beter)	Alleen minstens 12 slagen	30ct per slag boven de 11	30ct per slag onder de 12
13 SOLO SLAM	Alle slagen halen (degene die dit biedt mag ook uitkomen)	50ct per slag boven de 12	50ct per slag onder de 13
PASSPELEN	Bij elk gespeeld passpel betaalt de verliezer(s)	25ct	25ct

De punten die de hoogste bieder (en zijn maat) haalt of verliest worden betaald door of juist toegekend aan de overige spelers. Als men bij het rikken nat gaat betaalt de maat niets, maar krijgt hij ook geen punten.
Verder kan het ook zo zijn dat meerdere spelers een bod tegelijk spelen. Zo kan bijvoorbeeld als één speler een misèrebod heeft gedaan een andere speler (die nog mag bieden) besluiten mee te misèren en ook pogen nul slagen te halen. Als het bieden is afgelopen geeft de hoogste bieder, indien van toepassing, aan wat troef is en welke kaart hij meevraagt als maat.

De gevraagde aas

De maat wordt door de rikker bepaald door een aas mee te vragen. Dit moet een aas zijn van een kleur waarvan hij zelf minstens één kaart heeft. Dit kan soms niet om twee redenen:

• De rikker heeft alle 4 azen: in dit geval vraagt de rikker een heer mee (als hij deze ook 4 heeft een vrouw etc.)

• De rikker heeft van elke kleur die hij heeft de aas: in dit geval neemt de rikker een van de azen die hij niet heeft blind mee (en zegt dit ook bij het meevragen van de aas). De rikker mag dan, als de gevraagde aas nog niet gespeeld is, een kaart gedekt opgooien en deze slag telt dan als de eerste slag van de gevraagde kleur. Aan het eind van de slag wordt de gedekte kaart opengelegd voor de slag wordt opgeruimd en gaat het spel als gewoon verder.

Soms gespeelde variant:

De rikker maakt de aas bekend dat hij mee wil hebben. Hij moet echter zelf aan slag komen om het aas te vragen. Zit hij op voorhand, dan is dat eenvoudig. Zo niet, dan zullen degenen die geen maat zijn proberen te voorkomen dat de rikker zijn aas kan vragen, zodat hij zonder hulp van een maat de vereiste 8 slagen moet zien te halen.

Het spel 

Als men rikt, maakt men een kleur troef en vraagt men een maat mee. Bijvoorbeeld klaveren troef en degene die schoppenaas heeft, is maat. De maat is pas officieel bekend als degene die rikt de vraagaas gooit. Er moet, zo mogelijk, kleur bekend worden en er heerst geen troefplicht. In de eerste slag van de gevraagde kleur (hier schoppen) moet de aas gespeeld worden; het risico bestaat dus dat deze wordt gespeeld op een slag die reeds ingetroefd is. Indien er op een slag wordt ingetroefd is het verboden om als tegenpartij onder te troeven, dat wil zeggen als de tegenpartij alleen nog maar troef in de hand heeft mag hij, indien mogelijk, alleen maar hoger introeven. Dit is niet aan de orde als er troef gevraagd wordt.

Als de rikker of zijn maat uit mag komen, zullen zij beginnen met troeftrekken of, als de maat geen troef heeft, met de gevraagde aas uitkomen. De tegenstanders van het rikpaar zullen meestal uitkomen in een andere kleur dan troef of gevraagd. Maar omdat de spelers, behalve de maat, in het begin niet weten wie maat is, loont het soms om enige verwarring te zaaien.

Bij het spelen van een alleen of een piek/misère vormen de andere 3 spelers samen een blok tegen de hoogste bieder.
Er wordt doorgespeeld tot alle kaarten gespeeld zijn of totdat een speler (meestal de bieder) zeker is van het aantal slagen dat gehaald gaat worden en deze open legt. Bij bijvoorbeeld een 9 alleen met 9 troefkaarten en lage bijkaarten kan de leider direct aangeven de 9 troef zeker te zullen halen en de overige 4 niet. Ook zal een piek of misère niet worden doorgespeeld als al bekend is dat hij niet gehaald gaat worden.

Delen

De eerste deler is willekeurig te kiezen (meest gebruikt: de jongste begint, dus degene die rechts van de jongste zit begint met delen). Het is aan de deler te bepalen of hij de kaarten laat hevelen door de persoon aan zijn rechterhand of deze te schudden. Het spreekt dus voor zich dat degene die links van de deler zit, als eerste zijn spel mag roepen. Als dit spel gekozen is, mag hij/zij als eerste een kaart opgooien. Het delen verschuift elk nieuw potje naar de volgende speler, met de klok mee. De speler die het vorige potje won of verloor, wordt dus niet de deler, zo komt iedereen een keer "voorop" te zitten. De slagen die men haalt in een pot worden netjes weggelegd. De gebruikte deelvolgorde is 6-7 of 4-5-4 afhankelijk van waar je het speelt.

Spelen om geld

Om het spel een beetje serieus te houden, kan men een geldprijs per bieding hanteren. Maar pas op dat je dan niet met een kwaaie kop van tafel gaat; er is bekend dat in huwelijken (wanneer man en vrouw een paar vormden bij het rikken) danig is nagepraat over het op het juiste moment gooien van een verkeerde kaart!

Malleur/Troela

In Brabant hanteert men dit vaak als hoogste bod en gaat dus boven alles. Er bestaan echter vele manieren om troela te spelen.
Diegene die 3 azen in zijn of haar hand heeft kan dit bod doen (geen 4 azen - in sommige plaatsen is het melden van de malleur/troela verplicht). Nu dient diegene die de 4e aas heeft zich te melden en is tevens meteen de maat. Dit is dus de enige spelvorm waarbij de maat al vooraf bekend is. In feite is het niets anders dan normaal rikken maar met dit verschil: de maat moet nu de troef bepalen in plaats van de "rikker" en hij mag geen troef maken met de aas die hij zelf heeft (de gevraagde aas). Het gevaar is natuurlijk dat de maat geen goede kaarten heeft om te kunnen rikken maar dat is de gok. Wel heeft men samen alvast alle 4 de azen, maar dit spel kan vaak anders uitpakken dan men verwacht.
De puntentelling is gelijk aan dat van normaal rikken. Soms rekent men dit spel dubbel. In sommige regionen moet men als men 4 azen heeft, ook troela spelen, hierbij is de maat dan degene met harten heer.
Een andere vorm: De maat met de vierde aas moet uitkomen met deze aas, en deze soort is dan ook troef. Meestal moet men dan minstens 9 slagen halen in plaats van 8.
Nog een andere vorm: de soort van de 4e aas is automatisch en pas dan troef als de 4e aas op tafel komt. De 4e aas hoeft niet per se gespeeld te worden als die soort gespeeld wordt. Dus tot die tijd weet zelfs degene met malleur/troela niet wie zijn maat is.

Passpellen

Wanneer iedereen past, wordt er meestal opnieuw gedeeld. Alternatieven zijn:

• 2 of 5 - iedereen moet of 2 of 5 slagen halen. Hier kunnen dus maximaal 3 van de 4 spelers winnen.
• 1, 3 of 5 - als 2 of 5, maar dan moet iedereen 1, 3 of 5 slagen halen.
• 1, 5 of 11 - als 2 of 5, maar dan moet iedereen 1, 5 of 11 slagen halen.
• Schoppen dame, laatste slag of schoppemie - men mag de schoppen dame en de laatste slag niet krijgen. In de eerste ronde mag geen schoppen gekaart worden. Hier is het de bedoeling dat je je schoppen dame bij een andere slag erin gooit als je niet meer kunt bekennen, dus zorg dat je een soort waarvan je er weinig hebt weg speelt en zorg dat je lage kaarten overhoudt.
• Rondpiek - dit spel wordt niet door heel veel mensen gespeeld maar is toch een bekend pas spel. Bij dit pas spel piekt iedereen, degene die het het langst volhoudt wint dus wie overblijft met 1 slag. Degene die 0 of meer dan 2 slagen hebben liggen eruit en moeten zorgen dat de anderen ook verliezen.
• Verplicht misère - Gelijk aan rondpiek, maar hier is het doel om exact nul slagen te halen.
• Verplichte rik - De speler na de deler moet verplicht rikken, hij mag zelf de troef en aas kiezen, en hoeft met zijn maat "slechts" 7 slagen te halen.
• Wijven - Doel is om geen vrouw te halen of alle vier de vrouwen te halen. Alle vier de vrouwen: overige 3 spelers betalen. Geen vrouwen (en minimaal 2 spelers hebben 1 of meer vrouwen) : u krijgt betaald van de spelers met 2 of meer vrouwen. 1 vrouw = niets betalen, 2 of 3 vrouwen = betalen.

Veel voorkomende varianten: 

Helaas is de variant die de Van Heijsten speelden niet bekend, maar dat het nodig was om vóóraf afspraken te maken kunnen we ons levendig voorstellen. Dat er tussentijds afspraken werden gewijzigd ook. En dat achteraf bepaalde personen toch hadden gewonnen, zouden zij volgens hun eigen systeem hebben moeten spelen, is ook bekend. Dit is dus een spel met alleen maar winnaars, in onze familiekring. 

• De volgorde en scores van de boden verschilt van plaats tot plaats.
• Op sommige plaatsen is de betere kleur niet altijd harten maar een kleur die varieert per spel.
• Beter rikken, 8 beter, 9 beter etc. zijn niet overal toegestaan.
• Op sommige plaatsen mag alleen-rikken niet als eerste bod uitgebracht worden.
• Op veel plaatsen moet de maat gewoon meebetalen als het rikbod niet gehaald wordt. Op andere plaatsen moet de maat meebetalen als deze zelf minder dan twee slagen heeft gehaald.
• De piek-boden zijn lang niet overal toegestaan.
• Op sommige plaatsen wordt 7 alleen gespeeld, een bod tussen rik beter, en 8 alleen.
• Meestal wordt er opnieuw gedeeld als iedereen past.
• Op sommige plaatsen mag de deler niet passen als de andere drie spelers dat al gedaan hebben.
• Op sommige plaatsen wordt er nog een rondje geboden als iedereen heeft gepast.
• Op veel plaatsen is het verplicht om malleur/troela te melden als men drie azen heeft.

Aantal uitspraken

• Goeie maat gewenst (als iemand een rikje waagt, maar niet zeker is van de rik)
• (Dezelfde) Kleuren is geld beuren (als je bijv. schoppen troef hebt en klaveren aas meevraagt, vaak wordt: of de broek scheuren erachter gezegd door anderen)
• De blinde aas telt voor twee, daarom vraag ik 'm mee (als je een blinde aas mee moet vragen)
• Ga je handen eens wassen! (Als de deler zeer slecht gedeeld heeft)
• Er in gespeeld is ook gespeeld! (Als iemand met slechte kaarten rikt en het spel verloren heeft en dit vergoelijkt)
• Dat is geld dat we zeker hebben! (Als iemand met een bedenkelijke reputatie piekt, misère speelt)
• Nou, eieren of jong! (Als iemand zit te treuzelen met het uitspelen van een kaart)
• Die binne benne, benne binnen! (Als de maat nog niet bekend is en er hebben al 3 mensen een kaart gelegd, dat de rikker dan zelf de slag pakt met een hoge kaart)
• Is het bod soms rikken met praatje? (Als iemand niet zijn mond kan houden tijdens het spel)
• Welten stefmaat!: Wanneer je maat niets haalt, een grote fout maakt en je hierdoor niets kunt halen (kapot gaat)
• Stalen maat: Wanneer iemand rikt, maar nog niet de gevraagde aas bekend heeft gemaakt, kan iemand met "Stalen maat" aangeven dat hij een goede potentiële maat is.
• Maasje erin!: Wanneer iemand niet oplet en door een enorme blunder verliest (erin laat spelen).

Rikken met een Blinde (drie spelers)

Deze variant bestaat al tenminste 30 jaar. Na het bieden worden de kaarten van de blinde opengelegd. Als er een maat is meegevraagd, en de blinde is de maat, dan worden de kaarten van de blinde gespeeld door degene die rikt. Anders door degene die niet is meegevraagd, deze maat maakt zich pas bekend als de blinde aan de beurt is. In geval van een piek of misère bepalen de spelers die niet of het laagst geboden hebben wie de blinde speelt. De blinde krijgt zijn eigen punten, maar zal niet makkelijk winnen omdat hij zelf niet kan bieden. Deze variant heeft zijn eigen dynamiek en is zeker zo leuk als met zijn vieren rikken.

Rikken met een stilzitter (vijf spelers)

De deler deelt de kaarten aan de overige vier spelers maar speelt zelf niet mee. Zoals bij gewoon rikken schuift het delen steeds een plaats op zodat iedereen per rondje één maal stilzit. In deze variant mag de deler de kaarten hevelen.


Ziezo, nu weten jullie hoe het moet! Centen op tafel en oefenen maar..... wie weet komt er ooit een reünie met een rikkampioenschap!